آسیا در راس فهرست علاقمندان به موشک کروز/ رقابت کشورهای شرق آسیا برای دستیابی به سامانه‌های مافوق و ماورای صوت/ دلایل محبوبیت موشک‌های کروز

به گزارش «سراج24» تلاش چین برای توسعه سلاح ماوراء صوت (هایپرسونیک) بازتاب گسترده ای میان تحلیلگران دفاعی و امنیتی منطقه ای و جهانی داشته است. طی دو دهه گذشته کشورهای پیشرو در صنعت دفاعی سرمایه گذاری زیادی برای توسعه موشکهای کروز انجام داده اند.

"موشک کروز" جنگ‌افزاری است که تاریخچه پیدایش آن به جنگ جهانی اول بازمی‌گردد. یکی از پیشرفت‌های عمده تسلیحاتی جنگ جهانی دوم نیز پیدایش موشک‌های آزاد پرواز هدایت نشده بود که در زمره سلاح‌های کمکی توپخانه به شمار می‌آمدند.

اولین کشور پیشگام در این مورد اتحاد جماهیر شوروی سابق بود که در سال 1930 با نظارت مهندس پتروپاولوسکی در آزمایشگاه دینامیک گاز شهر لنینگراد آغاز شد.  در همان سال 1930 طرح پژوهش موشک در کشور آلمان به‌ طور محرمانه و با نظارت سازمان پخش سلاح ارتش نازی آلمان در 35 کیلومتری شهر برلین آغاز شد.
 
در سال‌های بعد کشورهایی مانند انگلستان، آمریکا، فرانسه و ... نسبت به تهیه و تحقیق و تولید و توسعه این موشک اقدام کردند. از اینجا به بعد، موشک کروز را به معنای جستجوگر، گشت دریایی و ماجراجو و دیگر مفاهیم و اصطلاحات نظامی پیگیری می‌کنیم.  عوامل مهمی چون صرفه اقتصادی، دقت، قابلیت انعطاف‌پذیری در سکوی پرتاب و مأموریت، موجب گسترش فراوان این موشک در دنیا شده است.

موشکهای کروز نه تنها نیاز عملیاتی ارتشهای این کشورها را برآورده ساخته اند، بلکه به عنوان کالایی پرسود در بازارهای صادراتی عرضه شده است. کارایی و عملکرد موفق موشکهای کروز در منازعات دو دهه اخیر باعث شده نیروهای مسلح کشورهای مختلف به دنبال خرید و بهره بردای از این تسلیحات باشند.

کشورهای آسیایی در راس فهرست علاقه مندان به موشکهای کروز قرار دارند. مهمترین مزیت عملیاتی موشک کروز قابلیت ضربت به اهداف در شرایط آب و هوایی مختلف از فواصل نسبتأ دور با ریسک پایین رهگیری توسط پدافند دشمن و همچنیناحتمال ناچیز آسیب رساندن به نیروهای خودی می باشد.

گرچه بسیاری از کشورهای آسیایی به موشکهای کروز ضد کشتی مجهز شده اند، اما کشورهایی همچون چین، پاکستان، هند، کره جنوبی و تایوان توسعه موشکهای کروز تهاجمی زمینی را در دستور خود قرار داده اند. همچنین کشورهای جنوب شرق آسیا مانند اندونزی، مالزی و ویتنام علاقه مندی خود را به خرید چنین موشک هایی ابراز داشته اند. ژاپن نیز به دنبال تامین سامانه آفندی مجهز به موشکهای کروز تهاجمی زمینی است که به این کشور توانمندی انجام حمله پیش دستانه  در صورت رویارویی با کره شمالی را ببخشد. توسعه موشکهای کروز زمین پایه برای کشورهای کره جنوبی، ژاپن و تایوان که با تهدید حملات احتمالی قدرتهای هسته ای مانند چین و کره شمالی روبه رو هستند از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

هزینه توسعه سامانه های دفاع موشکی بالستیک بسیار سنگین است و البته این فناوری هنوز به بلوغ کاملی نرسیده و از طرف دیگر تعهدات بین المللی این کشورها در قالب پیمانهای منع گسترش تسلیحات امکان توسعه موشکهای بالستیک با برد بیشتر را از میان برداشته است. از این رو موشکهای کروز پرسرعت به گزینه ای جذاب در دکترین دفاعی این کشورها تبدیل شده است.

همواره در موازنه های منطقه ای در برابر هر توانمندی آفندی یک راهکار پدافندی نیز اندیشیده می شود. از این رو به کارگیری موشکهای کروز پرسرعت توسط یگانهای عملیاتی نیروهای مسلح کشورهای مذکور رقبای منطقه ای آنها را وادار می سازد تا سامانه های شناسایی و هشدار زودهنگام (شامل سامانه های هوابرد مانند آواکس) را توسعه داده و در رویکرد پدافند غیرعامل به تقویت لایه های دفاعی و پنهان سازی تاسیسات کلیدی و حیاتی زیر پوشش‎های سخت و نفوذ ناپذیر بپردازند. در چنین شرایطی نیاز به توسعه موشکهای کروز پرسرعت بیش از پیش احساس می شود.

هم اکنون پنج کشور چین، ژاپن، هند، کره جنوبی و تایوان برنامه های پژوهشی و توسعه را با هدف دستیابی به سامانه های مافوق صوت (سوپرسونیک) و ماورای صوت(هایپرسونیک) دنبال می کنند. این پروژه ها اغلب بر توسعه سامانه های پیشرانشی رم جت برای محدوده سرعت ۲ تا ۴ ماخ و موتورهای اِسکرم جت برای سرعتهای بالاتر از ۵ ماخ تمرکز دارند. این در حالی است که اغلب موشکهای کروز تهاجمی زمینی عملیاتی کنونی مادون صوت بوده و با سرعتی در حدود 800 کیلومتر در ساعت پرواز می کنند.

مرکز پژوهشی و توسعه آیرودینامیک و دانشگاه ملی فناوریهای دفاعی چین در حال کار بر روی پروژه های سامانه پیشرانش اسکرم جت، موتورهای انفجاری پالسی، موتورهای سیکل ترکیبی مبتنی بر توربین با هدف دستیابی به توانمندی تولید وسایل پرنده ماورای صوت هستند. علاوه بر این، گزارشهای منتشرشده توسط منابع دفاعی و امنیتی حاکی از آن است که آکادمی آیرودینامیک هوافضایی چین یک موتور اسکرم جت را آزمایش کرده است.

سازمان اکتشافات هوافضایی ژاپن (جاکسا) درگیر توسعه یک سامانه پیشرانشی هوازی برای استفاده در وسایل پرندہ ماورای صوت است. ژاپن همچنین با همکاری استرالیا، آلمان، ایتالیا و آمریکا در حال توسعه موتورهای اسکرم جت با کاربری فضایی می باشد. در سال ۲۰۱۲ ژاپن موفق شد یک موتور سیکل ترکیبی مبتنی بر راکت را در محدوده سرعت نزدیک به ماخ ۸ ازمایش کند.

هند نمونه زمین پایه موشک کروز مافوق صوت برهموس با سرعت 2.5 تا 2.8 ماخ را عملیاتی کرده و به همکاری با روسیه برای توسعه نمونه ماورای صوت برهموس -۲ با سوخت کروسین ادامه می دهد.

خودرو پرتابگر برهموس

مدل هوا پرتاب برهموس

از طرف دیگر سازمان پژوهش و توسعه دفاعی هند (دی آر دی او) پروژه توسعه یک سامانه ماورای صوت مبتنی بر استفاده از موتور اسکرم جت برای محدوده سرعت عملیاتی ۶ تا ۷ ماخ را در دستور کار دارد. هند که در سالهای اخیر دستاورهای مهمی در صنعت فضایی داشته مشغول کار بر روی یک موتور اسکرم جت با سوخت هیدروژن است.

موشک کروز تهاجم زمینی هسیونگ فنگ (اچ اف -۳) تایوان مجهز به موتور رمجت با سرعت بیشینه ۲ ماخ بردی معادل ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلومتر دارد. این موشک توسط مؤسسه علوم و فناوری چانگ شان تایوان توسعه یافته است. در ابتدا اعلام شد این موشک ضد کشتی است اما در سال ۲۰۰۸ نمونه تهاجم زمینی آن وارد خدمت عملیاتی شد.

کره جنوبی به عنوان میهمان تازه وارد باشگاه توسعه دهندگان آسیایی موشکهای کروز نمونه تهاجم زمینی هائسئونگ -۲ را از روی نمونه ضد کشتی هائسئونگ -۱ (ستاره دریا) توسعه داده است. رسانه های کره جنوبی در سال ۲۰۱۱ اعلام کردند این موشک کروز با برد عملیاتی ۵۰۰ کیلومتر تا پایان سال ۲۰۱۳ وارد خدمت عملیاتی خواهد شد. البته تاکنون خبر قطعی در مورد تحقق این ادعا منتشر نشده است. از طرف دیگر مؤسسه پژوهشی های هوافضایی کره (کاری) طرح مفهومی یک موشک رهگیر زمین به هوا مجهز به موتور اسکرم جت دو مرحله ای با قابلیت پرواز تا سرعت ۴ ماخ را توسعه داده است. به نقل از منابع مطلع دفاعی کره جنوبی برخی تجهیزات و زیرسامانه های لازم برای توسعه این مفهوم را در تاسیسات آزمایشگاهی خود مورد ارزیابی قرار داده است.

*دلایل محبوبیت موشک کروز

وزارت جنگ آمریکا در سال 1996م. 130 نوع موشک کروز در اختیار 75 کشور قرار دارد که در 19 کشور مختلف ساخته می‌شوند. انگیزه اصلی سیاسی و نظامی برای گسترش فزاینده موشک‌های کروز، توجیه پذیری بیشتر آن‌هاست و در حال حاضر بیش از نیمی از سیستم‌های موشکی کروز در سرتاسر دنیا در حال تکمیل و توسعه برای حملات زمینی ، پیش‌بینی و پیکربندی می‌شوند.  تا همین اواخر، موشک‌های کروز به عنوان جنگ افزارهای هسته‌ای با حداکثر برد متجاوز 500 تا 600 کیلومتر تعریف می‌شدند، اما کاربرد عمومی آن‌ها این تعریف را از دیدگاه کارشناسان نظامی و صنایع دفاعی گسترده‌تر ساخته؛ به گونه‌ای که طیف وسیعی از موشک‌ها را در بر می‌گیرد، از جمله موشک استیکس P - 15) ss - N - 2) روسیه و کرم ابریشم چینی (CssC - 2) و اگزوست فرانسوی (MM - 38/40) و هاریون آمریکایی (RGM/UGM - 84).
 
هر موشک کروز را می‌توان با چهار ویژگی اصلی تعریف کرد و این موشک را از نیروی باددنشی (آیرودینامیکی) در طبقات پایین جَو (زیر 30 کیلومتر تا 100000 پا) استفاده می‌کنند.

موشک کروز در حین پرواز قادر به تغییر ارتفاع و مسیر بوده و این عمل را می‌تواند چند دفعه تکرار کند. موشک حاصل سر جنگی در یک پرواز یک سو با بردی متجاوز از 50 کیلومتر به سوی هدفش می‌رود. موشک‌های کروز را می‌توان از طیف گسترده‌ای از سکویی با بردهای متجاوز از 50 تا 300 کیلومتر پرتاب کرد. این موشک‌ها کوچک‌تر از هواپیما بوده ولی از فن شناخت هواپیما استفاده شده است. موشک‌های کروز کوچک‌تر و ارزان‌تر از موشک‌های پرتابی (بالستیک) بوده و به‌ طور معمول قیمتی بین 10 تا 25 درصد هزینه یک موشک پرتابی با برد و محموله‌ای مشابه دارند.  با پیدایش دستگاه تعیین موقعیت جهانی برای هواپیماها و سازگاری آن‌ها برای کاربرد موشک‌ها، موشک‌های کروز در بردهایی مشابه، دقت بهتری از موشک‌های پرتابی دارند.
 
علت و انگیزه گسترش رشد فزاینده موشک‌های کروز در سه و چهار ساله اخیر پرواز موشکهای کروز آمریکایی تاماهاوک (بی جی ام - 109) در طی جنگ خلیج فارس بسوی هدفهایشان در بغداد بود.

در جنگ‌ها چندین طرح و نمونه موشک‌های کروز به کار رفته است، از جمله موشک استیکس روسی ( SS - N -2) توسط مصر علیه اسرائیل غاصب در سال 1967 و در سال 1971 توسط هند علیه پاکستان به کار رفته است.
 
همچنین کپی موشک‌های طرح استیکس، موشک‌های پدافند ساحلی (CCssC-2) با نام کرم ابریشم و (CssC-3) با نام " سیرساکر" و مدل‌های کشتی پرتاب (Css-N-1) اسکراب براش است و موشک (Css-N-2) " سف فلار" در جنگ تحمیلی هشت ساله رژیم بعثی عراق علیه ایران اسلامی به کار رفت.

ضمناً کشور عراق با همین موشک‌ها در سال 1991 کشتی‌های متحدین غربی را هدف گرفت. آمریکا از همین نوع موشک در سال 1986 علیه کشور لیبی استفاده کرد و مردم بسیاری را کشت.
 
این رویدادها به روشنی نشانگر رشد و توسعه موشک‌های کروز در کشورهایی بود که تا سال 1991 علاقه بیشتری نسبت به توسعه موشک‌های پرتابی ابراز می‌داشتند.

یادآور می‌شود موشک کروز سطح به سطح بوده است، ضمناً تعداد 44 فروند از این نوع موشک‌ها در روزهای 13 و 14 شهریور ماه 1375 از سوی نیروهای آمریکایی در خلیج فارس به اطراف شهر بغداد (مرکز نظامی عراق) شلیک شد.

تعدادی از آن‌ها در سکوی پرتاب آتش نشده، تعدادی نیز عمل نکرده و شماری نیز دقت کافی نداشته و به هر حال جان عده‌ای از مردم بی‌گناه با این موشک‌ها گرفته شده است.

هدایت موشک‌های کروز امروزی توسط کامپیوتری که در آن‌ها قراردارد انجام می‌شود. در این کامپیوترها مدلی از زمین و پستی و بلندی‌های آن تا هدف وجود دارد و موشک کروز با استفاده از سیستم موقعیت‌یاب ماهواره‌ای (مانند جی‌پی‌اس) و با حرکت در نزدیکی زمین و تغییر مکرر ارتفاع و مسیر خود به هدف می‌رسد.
 
ردیابی و انهدام موشک‌های کروز با کلاهک اتمی به دلیل پرواز نزدیک به زمین برای سیستم‌های ردیاب و رادار مشکل است و به این دلیل جزو سلاح‌های هسته‌ای استراتژیک محسوب می‌شوند.

موشک کروز برای مخفی ماندن از دید سیستمهای راداری دارای دو خصوصیت است:

سطح مقطع راداری کمی دارد که ردیابی آن‌را برای سیستم‌های ضد موشکی راداری مشکل می‌کند.

به دلیل استفاده از موتور توربوفن ، حرارت کمی تابش می‌کند و در نتیجه امکان قفل حرارتی روی آن نیز کم است.